موضوع: «روغن آفتابگردان استئاریک؛ جایگزین پایدار و سالم برای روغن پالم»
مبتنی بر بررسیهای داخلی و مطالعات منتشرشده در Agronomy for Sustainable Development، ۲۰۱۷
تهیهکننده: واحد تحقیق و توسعه، تیم روغنها و چربیهای ویژه
چرا شرکت ابتکار شیمی بهدنبال جایگزین روغن پالم است؟
در سالهای اخیر، مشتریان صنایع غذایی و دارویی شرکت ابتکار شیمی، فشار فزایندهای را برای حذف یا کاهش روغن پالم از فرمولاسیونهای خود اعمال کردهاند. دلایل اصلی این فشارها عبارتاند از:
۱) نگرانیهای زیستمحیطی ناشی از تخریب جنگلهای بارانی و افزایش انتشار CO₂ از خاکهای پات؛
۲) برچسبهای «فاقد پالم» که در اروپا و آمریکای شمالی بهطور مستقیم بر فروش محصولات اثر میگذارد؛
۳) مطالعات بالینی که ارتباط بین اسید پالمیتیک و افزایش LDL را تأیید کردهاند.
بنابراین، واحد R&D شرکت ابتکار شیمی پروژهای را با عنوان «جستجوی جایگزین فنی-اقتصادی برای پالم» تعریف کرد و پس از بررسی بیش از ۲۰ گزینه، روغن آفتابگردان استئاریک-اولئیک بالا (HSHO) را بهعنوان گزینه برگزید.
روغن Nutrisun چیست و چگونه تولید میشود؟
روغن مورد بررسی (کد داخلی ICH-SUN-۱۸ST) از ارقام غیرتراریخته آفتابگردان بهدست میآید که با استفاده از تکنیکهای کلاسیک جهشزایی و گزینش نیمهدمه اصلاح شدهاند. این روغن حاوی ۱۷–۱۹٪ اسید استئاریک و ۶۸–۷۲٪ اسید اولئیک است؛ در نتیجه، نقطه ذوب آن (۳۵–۳۷ °C) حدود ۱۰ درجه بالاتر از روغن آفتابگردان معمولی است، اما هنوز پایینتر از کره کاکائو و چربیهای کاملاً اشباع. شرکت ابتکار شیمی با همکاری کشاورزان قراردادی در استان خراسان، کشت دانههای HSHO را در ۲۵۰ هکتار آزمایشی آغاز کرده و عملکرد دانه ۴٫۱ تن در هکتار و عملکرد روغن ۱٫۷ تن در هکتار ثبت شده است. دانهها در کارخانه روغنکشی نیشابور (واحد ۲) با روش پرس سرد و سپس استخراج با حلال هگزان فرآوری میشوند؛ سپس روغن خام در واحد پالایش قائمشهر، بدون هیدروژناسیون، بهصورت فیزیکی تصفیه و بخارزدایی میشود تا محصول نهایی عاری از چربیهای ترانس باشد.
مزایای سلامتی و عملکردی از دید مشتری
تیم کنترل کیفیت شرکت ابتکار شیمی، روغن تولیدی را در دو آزمون کلیدی مقایسه کرد:
۱) پایداری اکسیداتیو (Rancimat در ۱۱۰ °C): ۱۸٫۲ ساعت در مقابل ۲٫۸ ساعت روغن آفتابگردان معمولی؛
۲) رفتار کریستالیزاسیون (NMR حرارتی): ۷۵٪ جامد در ۲۰ °C، مشابه پالم استئارین.
همچنین، گزارش آزمایشگاه معتبر Eurofins آلمان نشان داد که مصرف روزانه ۲۵ گرم از این روغن، هیچ تغییر معناداری در LDL یا HDL ایجاد نمیکند، در حالی که همین مقدار روغن پالم، LDL را بهطور میانگین ۸٪ افزایش میدهد. بههمین دلیل، مشتریان صنایع شکلات، بیسکویت و مارگارین شرکت ابتکار شیمی، توانستهاند ادعای «فاقد پالم» و «فاقد ترانس» را بهطور همزمان روی بستهبندی محصولات خود درج کنند.
کاربردهای صنعتی آزمایششده در خطوط پایلوت شرکت
در کارخانه پایلوت شرکت ابتکار شیمی (واحد فناوری نیمهصنعتی، کرج)، روغن HSHO در چهار فرمولاسین آزمایش شد:
۱) کرم شکلات تابلت: جایگزینی ۱۰۰٪ پالم با استئارین HSHO؛ دمای قلمخوری ۳۲ °C حفظ شد و بلوم چربی بعد از ۶ ماه ۲٪ کمتر بود.
۲) مارگارین صنعتی: با درصد اشباع ۳۸٪، کرست شکنندگی مشابه مارگارین پالمیتی حاصل شد.
۳) روغن سرخکردنی: بعد از ۳۰ سیکل سرخکردن سیبزمینی در ۱۸۰ °C، میزان پلیمرها ۶٪ در مقابل ۹٪ روغن آفتابگردان معمولی بود.
۴) پوشش کونفکشنری: امکان حذف کامل روغن هیدروژنه و رسیدن به نقطه ذوب ۳۶ °C فراهم شد.
نتایج نشان داد که با تنظیم دقیق فرآیند تبلور، میتوان بدون تغییر تجهیزات موجود، روغن پالم را تا ۸۰٪ جایگزین کرد.
چشمانداز تجاری و پیشنهادهای شرکت ابتکار شیمی
برآوردهای اقتصادی داخلی نشان میدهد که با افزایش سطح زیر کشت به ۵٬۰۰۰ هکتار در سال زراعی ۱۴۰۴–۱۴۰۳، قیمت تمامشده روغن HSHO (تحویل درب کارخانه) به حدود ۱٫۸ برابر روغن پالم خواهد رسید؛ این اختلاف با فروش ارزشافزوده حاصل از برچسب «فاقد پالم» و کاهش ریسک تنظیمات صادراتی، قابل جبران است. شرکت ابتکار شیمی در نظر دارد:
۱) قرارداد کشت قراردادی با ۳۰۰ کشاورز در خراسان و گلستان را توسعه دهد؛
۲) واحد فراکشنسازی ۱۰ هزار تنی در نیشابور را تا پایان ۱۴۰۴ راهاندازی کند تا امکان تولید جداگانه استئارین و اولئین فراهم شود؛
۳) بستهبندی ۵ و ۲۰ کیلویی فلکسیتانک برای صادرات به اتحادیه اروپا و ترکیه طراحی کند؛
۴) گواهیهای RSPO-Equivalent و Non-GMO را تا نیمهاول ۱۴۰۴ اخذ نماید.
با این برنامهها، شرکت ابتکار شیمی گام بلندی در مسیر تولید پایدار و سلامتمحور روغنهای ویژه برداشته و آمادگی خود را برای همراهی با صنایع غذایی کشور در مسیر «کاهش وابستگی به پالم» اعلام میدارد.
نویسنده مقاله : دکتر میلاد جنگلوایی
